.:: مراحل مقاله نویسی ::.
مراحل مقاله نویسی
یک مقاله که قرار است به عنوان حاصل پژوهش در دسترس اهل علم قرار بگیرد،شامل ارکانی همچون: عنوان، چکیده، کلیدواژه، مقدمه، متن اصلی، نتیجه، پیوستها، کتابشناسی می باشد. لازم به ذکر است مواردی از جمله فهرست، پیشگفتار، چکیده انگلیسی و عربی، عنوان انگلیسی و عربی و بخش تقدیر و تشکر در نگارش پایان نامه ها مورد توجه قرار می گیرد که در برخی موارد می توان در مقاله نیز از آنها بهره جست. در ادامه، توضیح مختصری از موارد مذکور خواهد آمد.
1 - عنوان
نخستین بخش هر مقاله که توسط خوانندگان دیده می شود، عنوان است. معمولا نخستین قضاوت خواننده درباره ی محتوای مقاله از مطالعه عنوان حاصل می شود. عنوان مقاله، که در واقع هویت مقاله و هدف آن را به نمایش می گذارد، باید روشن، گویا، جامع، مانع و تا حد ممکن مختصر باشد( فتوحی، 1385 ، ص 125؛ موحد 1387، ص 53؛ و چهرئی، 1386 ص 5). از آن جاکه افراد معمولا بر اساس عنوان مقاله به جست و جو در بانک های اطلاعاتی مقالات می پردازند، دقت در انتخاب کلمات بکار گرفته در عنوان به بازیابی مؤثر تر مقاله از سوی سایر پژوهشگران کمک می کند. بنابراین توصیه می شود از به کار بردن واژه گانی که به عنوان کلید واژه برگزیده نمی شنوند پرهیز کنید(چهرئی، 1386، ص 5).عباراتی مانند:« مقدمه ای بر»،«بررسی و تحلیلی از»، و موارد مشابه فقط به طولانی شدن عنوان منجر شده و نقشی در بازیابی بهتر مقاله ایفا نخواهند کرد.
2 - چکیده
هدف از تهیه ی چکیده، فراهم آوردن تصویری کلی در خصوص محتوای مقاله است. کارکرد چکیده آن است که به خواننده در تصمیم گیری برای مطالعه ی متن اصلی یا عدم مطالعه ی آن کمک کند. بنابر این، چکیده باید مهم ترین موارد مطرح شده در متن اصلی را به اختصار در برگیرد. چکیده باید درست، دقیق، مستقل از متن، موجز، صریح، غیر قضاوتی، روان و منسجم باشد(فتوحی، 1385، ص 127). چکیده باید به صورت یک بند و به زمان گذشته نوشته شود و حاوی مطالبی باشد که در مقاله بحث شده است(ابوالحسنی، 1381، ص 62).
3 - کلید واژه ها
معمولا دو روش اصلی برای انتخاب کلید واژه ها وجود دارد.
روش اول که به انتخاب کلید واژه های کنترل شده معروف است، و به کمک اصطلاح نامه ها صورت می گیرد.
روش دوم که تحت عنوان انتخاب آزاد شناخته می شود، و بر اساس تصمیم نویسنده صورت می گیرد.
در هریک از این دو روش لازم است ترکیبی از واژه گان اعم و اخص که بیشترین و نزدیک ترین رابطه ی معنایی را با محتوای مقاله دارد، انتخاب شود. انتخاب کلید واژه ی مناسب در مقاله احتمال بازیابی بیشتر مقاله را توسط دیگران در آینده افزایش می دهد و در نتیجه به دریافت استناد بیشتر به مقاله کمک می کند. در مجموع، کلید واژه ها باید با موضوع اصلی مقاله تناسب کافی داشته باشند(فتوحی، 1385، ص 129).
4 - مقدمه
کارکرد مقدمه آماده ساختن ذهن خواننده برای ورود به بحث اصلی و تبیین اهمیت مقاله است. از نوشتن جملات کلیشه¬ای و کلی در مقدمه بایستی پرهیز نمود، زیرا اثر منفی و ملال آوری بر ذهن خواننده به جای می گذارد، برعکس اگر مقدمه با جملاتی که مبین اهمیت مقاله و رویکرد ویژه ی آن باشد، شروع شود، خواننده به ادامه ی مطالعه ی متن اصلی ترغیب می شود، در واقع مقدمه باید با تبیین اهمیت موضوع مقاله، خواننده را جذب کرده و او را به مطالعه ی آن علاقه مند سازد(ابوالحسنی،1381، ص 66).
در مقدمه ی مقاله، نویسنده باید با توجه به نیاز و سطح مخاطبان و ضمن پرهیز از حاشیه پردازی، مدخلی برای ورود به بحث اصلی بازکند( چهرئی، 1386، ص 23). مقدمه معمولا از نکات عام شروع و به نکات خاص و جزئی که مربوط به مسئله تحقیق است، می¬انجامد(مهدی زاده،1388، ص147). در مقدمه می¬توان موارد زیر را مورد اشاره قرار داد: بیان مسئله، پیشینه تحقیق و ضرورت آن، فرضیه ها، روش آزمون فرضیه¬ها، ساختار مباحث و منطق حاکم بر ترتیب فصول و نتایج تحقیق؛ البته برخی توصیه می¬کنند هر کدام از موارد مذکور در فصلی مستقل آورده شود، ولی باتوجه به نقش مقدماتی آنها می¬توان در مقدمه¬ای به صورت مشروح به بیان آنها پرداخت(قراملکی و شالباف،1386،ص132و133)
4-1 طرح مسئله
تبیین دقیق و روشن مسئله ای که انگیزه ی اصلی نگارش یک مقاله و اجرای طرح پژوهشی مورد نظربوده، اهمیت ویژه ای دارد. موفقیت در چگونگی بیان مسئله به موفقیت مقاله کمک می کند و بی توجهی به آن نیز رغبت خواننده را در ادامه مطالعه ی مقاله کاهش خواهد داد. در این بخش باید مسئله و موضوعی که زمینه ساز پژوهش شده است، همراه با حدود، ابعاد و جوانب آن به روشنی و به اختصار تبیین شود (موسی پور و علوی، 1385، ص 26-29)
4-2 تبیین هدف/ اهداف پژوهش
یکی از نخستین پرسش هایی که پس از انتخاب یک مقاله بر اساس عنوان آن در ذهن خوانندگان شکل می گیرد، کسب آگاهی نسبت به هدفی است که مقاله دنبال می کند و هدفی که پژوهش مربوط به آن دنبال کرده است. بنابر این، باید قبل از آنکه خواننده از ادامه ی مطالعه ی مقاله به دلیل عدم آگاهی نسبت به هدف آن صرف نظر کند، به نحوی این پرسش را پاسخ داد.
4-3 پیشینه ی پژوهش
دلایل متعددی برای اشاره به پیشینه ی پژوهش وجود دارد که از آن جمله می توان به این موارد اشاره کرد:
نشان دادن پیوند پژوهش حاضر با پژوهش های قبلی، نشان دادن احاطه ی نویسنده/ نویسندگان به حوزه ی موضوعی مورد مطالعه، رهنمون ساختن خواننده به مطالعه ی منابع بیشتر و به تصویر کشیدن رویکرد های حاکم بر حوزه ی موضوعی مورد نظر و ترسیم ارتباط آنها با رویکرد مقاله (پریرخ و فتاحی،1384) .
4-4 تبیین محدوده و محدودیت های پژوهش
هر طرح تحقیقاتی از نظر جامعه ی مورد مطالعه و هدفی که دنبال می کند، دارای محدوده ی مشخصی است که از سوی پژوهشگر و به منظور انجام پذیر شدن طرح تدوین می شود. معمولا این محدودیت ها به نحو اجتناب ناپذیری بر روند پژوهش تأثیر می گذارد.
معرفی و تشریح عواملی که محدوده و محدودیت های یک پژوهش را نشان می دهند، از امتیاز های یک مقاله ی علمی به شمار می آید. اشاره به محدودیت های مطالعه به محقق کمک می کند با نگاهی نقادانه به پژوهش خود بنگرد ونتایج بدست آمده رابهتر تفسیر کند.(ابوالحسنی، 1381، ص 88)
4-5 فرضیه/ فرضیه های پژوهش
هر پژوهشی در صدد پاسخ گویی به پرسش یا پرسش هایی است که متناسب با هدف پژوهش تدوین شده اند. علاوه بر پرسش در بسیاری از پژوهش های قیاسی و کمی فرضیه هایی نیز مطرح است که باید به دقت تبیین شوند. فرضیه، پیش بینی و انتظارات پژوهشگر را از نتایج پژوهش نشان می دهد( موسی پور و علوی،1385، ص 36-39). به بیانی دیگر فرضیه، پاسخ حدسی و اولیه محقق به مسئله است که محتاج آزمون و بررسی است(قراملکی و شالباف،1386،ص81).
4-6 روش تحقیق
در ادامه مقدمه یا در بخشی مجزا می¬توان به روش و ریکرد پژوهشی خود در مسئله مورد تحقیق اشاره نمود. در این بخش محقق باید به این دو سوال پاسخ دهد که اطلاعات خود را چگونه گردآوری(کتابخانه¬ای یا میدانی) و آنها را چگونه پردازش(تحلیلی، تاریخی، عقلی و..) نموده است.
5 - بدنه اصلی مقاله
بدنه اصلی مقاله، گزارش کامل از پژوهش است. اشاره به نظریات رقیب در حل مسئله، نقد مستند و مستدل آنها، بیان نظریه مختار و دفاع از آن، عمده ترین مباحث مقاله است. از هر گونه بحث مفصل در تحلیل پیش فرض ها، مبانی و مباحث مقدماتی، و ذکر مدرک یا اطلاعی که با موضوع و مسئله بی ارتباط است، باید پرهیز کرد. در نقل قول ها رعایت امانتداری، اختصار و ارجاع به اسناد اولیه الزامی است.
ارجاع در متن به دلیل افزایش در تمرکز و کاهش در زمان، حقوق خواننده را بیشتر از سایر روشهای ارجاع رعایت می کند.
بدنه اصلی مقاله غالباً در دو ترازو سنجیده می شود: اعتبار منابع و کفایت ادله و صحت نتایج. یادداشت هایی را که متضمن مباحث فرعی است می توان در پاورقی آورد. (قراملکی، 1388، ص198)
5-1 ارائه یافته های توصیفی و تحلیلی (معمولا همراه با جدول و نمودار)
یکی از مسائلی که کمکی شایان در موفقیت یک مقاله ی برتر ایفاء می کند، پردازش مواد خام تحقیق است؛ وقتی محققی با روش مطالعه ی کتابخانه ای به تتبع می پردازد، هر آنچه که در کتابها می یابد، مواد خام محسوب می شود، این مواد را (داده ها) یا (یافته‌ها) می نامیم، محقق نباید مواد خام را به همان صورتی که فیش برداری شده در فرآیند تحقیق وارد کند، بلکه باید آنها را با ملاک های معینی، سنجش، پالایش سپس گزینش نماید، حاصل سنجش و گزینش در واقع مواد شایسته اند که اطلاعات نامیده می شوند؛ فرآیند تحقیق در واقع دو مرحله ی عمده دارد: مرحله ی نخست، سنجش و گزینش مواد اولیه، یا مرحله تبدیل داده ها به اطلاعات است و مرحله ی دوم، پردازش و تحلیل اطلاعات برای رسیدن به نتایج تحقیق است.
داده ها > سنجش و گزینش > اطلاعات > پردازش > نوآوری.
(قراملکی، 1388، ص38)
5-2 نحوه ارجاع
به طور کلی دو شیوه اصلی استناد و ارجاع عبارتند از: استنادهای درون متنی و استنادهای برون متنی. در ارجاع داخل متن به ذکر نام خانوادگی نویسنده، سال انتشار کتاب و صفحه مورد نظر بسنده می شود، مانند: (موسوی خمینی، 1366، ص40) ارجاعات نوشته پیش روی شما از قسم ارجاعات درون متنی است. در مقابل در شیوه های برون متنی، سند مورد ارجاع در جایی خارج از متن (انتهای صفحه و یا انتهای مقاله) مورد استناد قرار می گیرد که مشخصات کامل نویسنده، کتاب و انتشارات و صفحه را به همراه دارد، (مانند: طباطبایی محمد حسین، المیزان، ترجمه:سید محمد باقر موسوی همدانی، نشر دفتر انتشارات اسلامی، 1376، ج5، ص 427.) در ارجاعاتی که بدون فاصله تکرار می شود. می توان از واژه "همان" یا "پیشین" و امثال شان بهره برد.
6 - نتیجه
حاصل پژوهش را می توان بدون بیان ادله، شواهد و ارجاع در پایان مقاله به عنوان نتیجه بیان نمود. نتیجه بر خلاف چکیده متضمن تعریف و بیان مسئله، ذکر ادله و اسناد و دیدگاه های رقیب نیست.
نتیجه مقاله صرفاً نشان می دهد مطالعه نظام مند چه نوآوری دارد ( قراملکی، 1388، ص38). در بخش نتیجه می باید از هر گونه گزاف گویی و طرح ادعاهایی که در مقاله مورد بحث استدلالی قرار نگرفته اند، خودداری کرد. (قراملکی و شالباف، 1386، ص 142)
تذکر: پیشنهاد برای پژوهش های بعدی
معمولا مقالات علمی با ارائه پیشنهادهایی برای پژوهش های بعدی به پایان می رسند. به بیان دیگر یک مقاله ی علمی باید راه گشای سایر پژوهش گران در حوزه ی موضوعی خود باشد و به جای آنکه سعی در گذاشتن نقطه ی پایانی برای یک موضوع داشته باشد، برای گشودن افق های تازه برای سایر محققان تلاش کند.
7 - تقدیر و تشکر
معمولا در پایان مقالات علمی به نام افراد یا سازمان هایی که به نحوی در اجرای پژوهش گزارش شده نقش داشته اند، اشاره می شود( فتوحی، 1385، ص 138). البته بخش تقدیر و تشکر را می توان در ابتدا و در فصلی به نام پیشگفتار گنجاند. در هر صورت وجود یا عدم بخش تقدیر و تشکر به اصل و ساختار مقاله لطمه ای نمی زند.
8 - منابع
مشخصات منابع تحقیق باید در پایان مقاله بیان شود که در اصطلاح به آن کتابنامه می گویند. در کتابنامه موارد زیر ذکر می شود: نام خانوادگی نویسنده، نام نویسنده، (سال انتشار کتاب)، نام کتاب، نام مترجم یا ویراستار، محل و نام انتشارات. مثال:
خوانساری، محمدباقر،(1375)، روضات الجنان،تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
در این شیوه بر خلاف ارجاع دهی سنتی نیازی به درج عدد و شماره گذاری در ابتداء منبع نیست.
9 - سایر موارد (مثل پیوست ها، واژه نامه ی تخصصی، متن پرسشنامه یا معرفی نویسندگان)
چنانچه ارائه ی اطلاعات تکمیلی مثل پرسشنامه و موارد مشابه بتواند به تبیین بیشتر موضوع مقاله کمک کند، لازم است موارد مذکور به صورت پیوست به مقاله افزوده شوند. مثلا شرح مختصری از سوابق علمی نویسنده، و یا واژه گان معادل زبان عربی یا انگلیسی.
